Ücretsiz İzin

Doç. Dr. Özgür OĞUZ Covid-19 salgını ilk olarak 2019 Aralık ayında Çin'de ortaya çıkmış, 11 Mart 2020 tarihinde de Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel salgın olarak ilan edilmiştir. Covid-19 nedeni ile yaşamsal faaliyetler durma noktasına gelmiş, bu durum işletmeleri ve işçileri derinden etkilemiştir. Bu bağlamda ülkeler, işçi-işveren ilişkisini korumak için çeşitli yasal önlemler almıştır. Konumuz açısından önemli olan ilk husus, işverenlere tek taraflı ücretsiz izin hakkı getirilmesidir. Bununla birlikte ücretsiz iznin uygulanmasına bağlı bazı yasal düzenlemelere de gidilmiştir. İşçilerin kısa çalışma ödeneğinden faydalandırılması, kısa çalışmadan faydalanamayan ücretsiz iznindeki işçilere nakdi ücret desteği sağlanması bu yasal düzenlemelerden birkaç tanesidir. İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ II KISALTMALAR DİZİNİ XV GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMI 1. ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMI, AMACI VE UNSURLARI 3 1.1. Genel Olarak 3 1.2. Ücretsiz İzin Kavramı ve Unsurları 5 1.2.1. Ücretsiz izin kavramı 5 1.2.2. Ücretsiz iznin unsurları 6 1.2.2.1. Asli edimlerin yerine getirilmemesi 6 1.2.2.2. Meşru bir sebebin varlığı 7 1.2.2.3. İlliyet bağı 8 1.2.3. Ücretsiz iznin amacı 8 2. ÜCRETSİZ İZİN KAVRAMININ BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRTILMASI 9 2.1. Ücretsiz iznin iş sözleşmesinin askıya alınması kavramı ile karşılaştırtılması 9 2.1.1. Ücretsiz iznin kısa çalışma kavramı ile karşılaştırılması 9 2.1.2. Grev ve lokavtın ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 10 2.1.3. Askerlik veya kanundan doğan çalışmanın ve ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 10 2.1.4. Sağlık nedenleri ile gözaltına alınma ve tutuklanma durumundaki askı halinin ücretsiz izin olup olmadığının değerlendirilmesi 10 2.1.5. Mevsimlik iş sözleşmesindeki askı halinin ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 11 2.1.6. İş görmekten kaçınma hakkı durumunun ücretsiz izin hali olup olmadığının değerlendirilmesi 11 3. ÜCRETSİZ İZNİN SONA ERMESİ 11 İKİNCİ BÖLÜM KANUNİ VE SÖZLEŞMEYE DAYALI ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMALARI 1. GENEL OLARAK 13 2. TARAFLARIN ANLAŞMASINA DAYALI ÜCRETSİZ İZİN 13 2.1. Tarafların Anlaşmasına Dayalı Ücretsiz İznin Türleri 13 2.1.1. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılması 14 2.1.2. İşverenin teklifi ile kararlaştırılması 14 2.1.3. İşçinin talebi ile kararlaştırılması 15 2.1.4. İşyeri uygulaması ile oluşan ücretsiz izin 15 2.2. Tarafların Anlaşmasına Dayalı Ücretsiz İznin Unsurları 16 2.2.1. Yazılı anlaşma 16 2.2.2. Süre içermesi veya geçici olması 19 2.2.3. Geçerli bir nedene dayanma zorunluluğu 21 3. YASAL DÜZENLEMELERDEN DOĞAN ÜCRETSİZ İZİN 21 3.1. Ücretsiz Yol İzni 22 3.2. Doğum İzni ve Analık İzni 23 3.3. Doğum Sonrası Yarım Çalışma Nedeniyle Ücretsiz İzin 25 3.4. Bedelli askerlik nedeniyle ücretsiz izin 28 3.5. Kısa Çalışma Sonucu Ücretsiz İzin 29 3.6. Mazeret İzinleri 29 3.7. Covid-19 Nedeniyle Düzenlenen Ücretsiz İzin Hakkı 30 4. GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİNDE ÜCRETSİZ İZİN 31 5. ALT İŞVERENLİKTE ÜCRETSİZ İZİN 33 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜCRETSİZ İZNİN HUKUKİ SONUÇLARI 1. GENEL OLARAK 37 2. ÜCRETSİZ İZNİN DENEME SÜRESİNE ETKİSİ 37 3. ÜCRETSİZ İZNİN TARAFLARIN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLARINA ETKİSİ 40 3.1. İş Görme ve Ücret Borcu Açısından Sonuçları 40 3.2. İşçiye Sağlanan Sosyal Yardımlara Etkisi 45 3.3. İşverenin Yönetim Hakkına ve İşçinin İtaat Borcuna Etkisi 46 3.4. İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu ile İşçinin Sadakat Borcuna Etkisi 47 3.5. Diğer Borçlara Etkisi 48 4. ÜCRETSİZ İZNİN BELİRLİ SÜRELİ SÖZLEŞMELERDE SÖZLEŞMENİN SÜRESİNE ETKİSİ 48 5. ÜCRETSİZ İZNİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİNE ETKİSİ 50 5.1. İşçinin Fesih Hakkına Etkisi 50 5.2. İşverenin Fesih Hakkına Etkisi 51 5.3. Ücretsiz İznin Kıdem ve İhbar Tazminatı Açısından Sonuçları 52 6. YILLIK İZNİN KIDEM SÜRESİNE ETKİSİ 68 6.1. Yıllık İzne Esas Kıdem Süresinin Hesaplanması 68 6.2. Ücretsiz İznin Yıllık İzin Açısından Sonuçları 70 6.3. Askı Halinin Yıllık İzne Esas Kıdem Süresine Etkisi 70 7. ÜCRETSİZ İZNİN İŞ GÜVENCESİNE ETKİSİ 76 8. ÜCRETSİZ İZNİN SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU AÇISINDAN SONUÇLARI 80 8.1. Ücretsiz İznin Sosyal Sigorta İlişkisine Etkisi 80 8.2. Ücretsiz İznin Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesine Etkisi 83 8.3. Ücretsiz İznin Prime Esas Kazanca Etkisi 85 8.4. Ücretsiz İznin Borçlanma Hakkına Etkisi 87 8.5. Hizmet Tespiti Davası Açısından Beş Yıllık Hak Düşürücü Süreye Etkisi 90 8.6. Ücretsiz İznin Sosyal Sigorta Yardımlarından Faydalanılmasına Etkisi 91 8.6.1. Kısa vadeli sigorta kollarına ilişkin yardımlara etkisi 91 8.6.2. Ücretsiz iznin uzun vadeli sigorta kollarına ilişkin yardımlara etkisi 97 8.6.3. Ücretsiz iznin genel sağlık sigortası yardımlarına etkisi 97 8.6.4. Ücretsiz iznin işsizlik sigortasına etkisi 99 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM COVİD-19 KAPSAMINDAKİ ÜCRETSİZ İZİN DÜZENLEMESİNİN SONUÇLARI 1. GENEL OLARAK 101 2. İŞVERENİN TEK TARAFLI ÜCRETSİZ HAKKI 101 2.1. Genel Olarak 101 2.2. İşverenin Tek Taraflı Ücretsiz Hakkının Denetimi 104 3. NAKDİ ÜCRET DESTEĞİNE DAİR DÜZENLEMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ 107 4. KISA ÇALIŞMAYA İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ 113 5. YILLIK İZNE ESAS HİZMET SÜRESİNE ETKİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 116 6. DENEME SÜRESİNE ETKİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 118 7. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 119 7.1. İşverenlere Getirilen Geçici Fesih Yasağının Değerlendirilmesi 119 7.1.1. Genel olarak 119 7.1.2. Geçici fesih yasağının kapsamı 120 7.1.3. Geçici fesih yasağına aykırılığın yaptırımı 125 7.2. İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshi Açısından Covid-19'un Değerlendirilmesi 128 SONUÇ 133 KAYNAKÇA 139