Tarihi Kentler ve Ermeniler Bitlis ve Muş

Anadolu'nun kadim kentlerindeki Ermeni mirasını inceleyen 14 ciltlik Tarihi Kentler ve Ermeniler dizininin ilk kitabı Bitlis ve Muş ya da Ermeni geleneğindeki adlarıyla Pağeş ve Daron, tarihsel Ermeni yurdunun en önemli merkezlerindendi. Anadolu, Kafkasya ve Mezopotamya coğrafyasında yaşayan Ermenilerin yöredeki üç bin yıllık varlığının izlerini sürmek, bölgenin tarihini türlü boyutlarıyla kavrayabilmek açısından günümüzde de büyük önem taşıyor. Antik dönemden başlayarak 20. yüzyıla kadar Bitlis ve Muş'un tarihine ışık tutan bu kitapta, Ermeni halkının ve yarattığı kurumların siyasi, kültürel, dini ve toplumsal mirası inceleniyor. Bu tarihin kaynağına ulaşmamızı sağlayan elyazmaları, Ermeni Hıristiyanlığının ilk merkezi olan Muş'ta kurulan manastırlarda üretilmişti. Van Gölü kıyılarından başlayıp Muş Ovası'na ve daha aşağıda Siirt ve Sasun dağlarına uzanan bu bereketli topraklar, tarih boyunca, Mamigonyanlar ve Pakraduniler gibi soylu Ermeni sülalelerin feodal yönetimini, Bizans'ın, Osmanlıların ve Kürt emirlerin hâkimiyetini gördü. Bölgede yüzyıllar boyunca sanat ve mimaride önemli atılımlar yaşandı. Modern zamanlarda ise, başka yerlerde iş ve aş bulmak umuduyla yurtlarından ayrılan bantukhdların yanı sıra, can kaygısı nedeniyle doğduğu toprakları terk etmek zorunda kalanlar da oldu; onların çocukları arasından, William Saroyan gibi dünyaca ünlü yazarlar çıktı. Bitlis ve Muş'ta Ermeni yaşantısı, 1915-16'daki katliamlarla büyük ölçüde son bulurken, geriye neredeyse tamamı harabeye dönüşmüş, büyük bir kültürel miras kaldı. Bitlis ve Muş bu çok katmanlı tarihi anlamamıza yardımcı oluyor. Seride yer alacak diğer kentler ise sırasıyla şöyle: Van, Harput, Erzurum, Sivas, Diyarbakır ve Urfa, Kilikya, Karadeniz, İstanbul, Kars ve Ani, İzmir, Kayseri ve Kapadokya, Küçük Asya, Musa Dağ.