Sadreddin Konevi'de Bilgi Ve Varlık

Sûfiler manevi tecrübelerini anlatmak için birbiriyle irtibatlı üç terim kullanmıştır: vecd, vücûd ve tevâcüd. Vecd ya da vücûd, öncelikle bir şey bulmak, bilmek, tevâcüd ise bulmak için insanın kendini zorlaması demektir. Tasavvufun teorik gelişimiyle paralel olarak sûfinin vecd halinde bulduğu ya da bulmak için kendini zorladığı hali anlatan vücûd, felsefe ve kelamda aşina olduğumuz varlık anlamına doğru bir anlam gelişmesi kazanmış olsa bile sûfiler varlık ile bilmek ya da bulmak arasındaki ilişkiyi her zaman korumuştur. Bu meyanda varlık ve bilmek arasındaki ilişki bir sebep-sonuç, hatta madde-suret ilişkisi gibidir. Sadreddin Konevî, varlığı mutlak anlamda kullandığında Tanrı'yı kasteder. Bu anlamda varlık ya da Tanrı, Metafizik'in konusudur. Bu yaklaşım, başından beri kendilerince veya başkaları tarafından varlığın birliği diye isimlendirilen bir öğreti etrafında teşekkül etmiş bir ekolün ana fikri haline gelmiştir. Konevî varlık ve bilgi arasındaki bu ilişkiyi sürdürür ve sözgelimi Tanrı'ya varlık demenin bilgi ve dolayısıyla sınırlama ve tanımlama anlamına geldiğine dikkat çeker. Bu yönüyle sûfiler için bilmek ve varlık, birbirini ?gerektiren' iki şeydir. En genel kavram olması itibariyle kendinden başka bir şey ile tanımlanamayan varlık başta Tanrı olmak üzere içinde insanın da bulunduğu bir gerçekliği işaret eder. Bilgi ise insanın, aynı zamanda bir parçasını teşkil ettiği, bu genel gerçeklikle ilişkisini tanımlar. Varlık-bilgi ilişkisi Mutlak Varlık'ın tecellisiyle de izah edilebilir. Buna göre öncelikle mutlaklık bilgi dışı olmak demektir. Mutlak Varlık'ın bilinmeye yönelmesi ise taayyün, takayyüt, tecelli vb. gibi bilgiyle ve tanımlamayla ilgili terimlerle ifade edilir. Bunların hepsini kapsayan terim ise nüzul ve tenezzüldür. Varlığın taayyünü tenezzül, buna karşın insanın seyr ü sülük serüveninde yukarı doğru terakkisi ise urûc-mirâc terimleriyle ifade edilir. Konevî'nin bilgi ve varlık görüşünü araştırmak, en genel ifadesiyle Konevî'nin Metafizik anlayışını araştırmak; Tanrı, âlem, Tanrı-âlem ilişkileri, ilahi isimler, insan, nefs teorisi, varlıklar arası ilişkiler vb. görüşlerini ayrı ayrı ele almak demektir. Ekrem Demirli