Romanya'da Türkçe Matbuat ve Türk Birliği Gazetesi (1878-1939)

ÖN SÖZ Çalışmamızda, yıkılma sürecine giren Osmanlı İmparatorluğu'nun asli unsuru olan Türklerin toprak kayıpları neticesinde yeni kurulan ülkelerde azınlık konumuna düştükleri ve iç sorunları sebebiyle Devlet-i Aliyye'nin kaybedilen topraklarda kalan vatandaşlarıyla (sonradan soydaş olarak adlandırılacak) yeterince ilgilenemediği bir ortamda Romanya'daki Türk toplumu ve bu toplumun Türkçe matbuat yoluyla kültürel varlığını koruma çabaları ele alınmaktadır. Bu bağlamda, Türklerin Romanya'da azınlık konumuna düşme süreci, bu sürecin Türk toplumu üzerindeki etkileri, dilsel dinsel ve kültürel kimliklerini muhafaza etmek için Romanya'daki Türklerin nasıl bir yol takip ettikleri ve bu süreçte hangi aktörlerin ön plana çıktıkları değerlendirilmektedir. Ayrıca, Romanya'daki Türk toplumu içinde Türklük mefkûresi ve Türklük bilincinin canlı tutulması, Türkler arasında birlik ve bütünlüğün sağlanması konusunda genel olarak Türkçe basının rolü, özelde ise Türk Birliği gazetesinin icra ettiği işlevler incelenmektedir. Çalışmanın hedefi, Osmanlı bâkiyesi olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalmış Romanya Türklerinin varlıklarını muhafaza etmek için izledikleri yöntem ve stratejilerin incelenmesi, basın-yayın imkânlarının bu doğrultuda nasıl istihdam edildiğinin değerlendirilmesi, Cumhuriyet inkılâplarının Romanya'daki Türkler tarafından nasıl algılandığının anlaşılması, ayrıca Balkan coğrafyasındaki diğer ülkelerde yaşayan Türk azınlıklar hakkında benzer çalışma yapan veya yapacak araştırmacılara karşılaştırma yapabilmeleri için Romanya'daki Türk matbuatı bağlamında veri sağlanmasıdır. Bu kapsamda çalışmamızda, Jön Türklerin Romanya'daki örgütlenmesi, Jön Türk hareketi ve Dobruca'da çıkarılan Türkçe gazeteler arasında nasıl bir ilişki bulunduğu, okur-yazarlığın yaygın olmadığı bir dönemde gazetelerin okuyucu bulmalarının ve mali açıdan ayakta kalabilmelerinin nasıl mümkün olduğu, Romen makamlarının Türkçe gazetelere bakış açısı, Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemde Romanya'daki Türkçe basının ele aldığı konular arasında bir farklılaşma bulunup bulunmadığı, Romanya'da yayımlanan Türkçe gazetelerin Türk kimliğinin korunmasında nasıl bir görev üstlendiği, bu bağlamda Türk Birliği gazetesi ve Türk Gençler Derneği'nin özel rolü, Türk Birliği gazetesi ve Hamdullah Suphi Bey arasındaki ilişki, İbrahim Temo'nun Türk Birliği gazetesi üzerindeki etkileri, Türk Birliği gazetesinin yayın politikası, öncelik verdiği konular ve bunların ele alınış biçimleri incelenmektedir. Yapılan literatür taramasında Romanya'daki Türkçe matbuatla ilgili az sayıda makaleye rastlanılmış olup, bu alanda hazırlanmış bir tez çalışmasına ise rastlanılmaiv Ön Söz mıştır. 1877-1939 dönemine ait Romanya'daki Türkçe gazetelerin önemli bölümünün Osmanlıca harflerle yayımlanması, Romanya'da Osmanlıca bilen araştırmacı ve akademisyen eksikliği, ayrıca bu arşivlere erişimde yaşanan güçlükler sebebiyle bu alanda yeterince çalışma gerçekleştirilemediği anlaşılmaktadır. Romanya Bilimler Akademisi Arşivi'nde çalışma yaparken “Türk Birliği” gazetesinin adı ilgimizi çekmiş, gazeteyi inceledikçe diğer gazetelerden fikri anlamda farklı özellikler taşıdığı ve birçok alanda diğer gazetelere öncülük ettiği görülmüştür. Türk Birliği gazetesinin incelenmesi kapsamında, İbrahim Temo'nun bugüne kadar literatürde ele alınmamış bazı makalelerine, aynı şekilde Hamdullah Suphi Tanrıöver'in bazı konuşmaları ve röportajları ile 1913 yılında Osmanlı hükûmetinde nazırlık görevinde bulunan Nicolae Batzaria'nın bazı makalelerine ulaşılmıştır. Öte yandan, Romanya'daki diğer Türkçe gazetelerde yayımlanmış ve önemli bulduğumuz bazı Osmanlıca makalelerin transkripsiyonlarına da bu kapsamda yer verilmiştir. Çalışmamızda, Romanya Bilimler Akademisi Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, ve Romanya Dışişleri Bakanlığı Arşivi'nden yararlanılmıştır. Türkçe kaynakların yanı sıra İngilizce, Romence ve Fransızca kaynaklardan da istifade edilmiştir. Bu çalışmanın tarihçiler, gazeteciler ve benzer alanlarda çalışma yapmayı düşünen akademisyen ve araştırmacılar için faydalı olmasını temenni ediyorum.