Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ekonomik Yaşamdan İki Sektörel Kesit: Kauçuk ve Soda

Sosyo-ekonomik tarih çalışmaları toplumların anlaşılması ve dönüşümlerinin incelenmesi açısından hayati öneme sahiptir. Buna rağmen özellikle Osmanlı son dönemine dair sosyo-ekonomik tarih çalışmalarının son derece kısıtlı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Osmanlı klasik dönemi iktisadi zihniyetini anlamamızda öncü eserler kaleme alan değerli Mehmet Genç ve yetiştirdiği ekol sayesinde en azından erken dönem Osmanlı sosyo-ekonomik, iktisadi ve mali tarihi hakkında hatırı sayılır bir külliyat ortaya çıkmıştır. Maalesef aynı saptamayı modern Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan “uzun yüzyıl” için mümkün değildir. Bu kitap iki farklı örnek olarak sabun/soda ve kauçuk sektörlerini mercek altına alacaktır. Bu sektörlerden ilki çok erken tarihlerden itibaren varlığını sürdüren ve Osmanlı klasik döneminde de sabuncu esnafı içerisinde örgütlenen sabun sektörüdür. Klasik dönemde yaygın şekilde faaliyet gösteren sabun sektörü 19. yüzyılda birçok sektör gibi dönüşüm geçirmiştir. Bu tarihten itibaren imalat tarzı ve kullanılan hammadde açısından kısmi bir dönüşüm geçiren sabun sektörü, modern sabun imalatı için iki temel hammadde kullanmıştır; ilki ilk tarihlerden beri sabun imali için kullanılan zeytinyağı, diğeri ise yaşanan dönüşümlerle birlikte modern sabun imalatı için temel hammadde haline gelen soda. Sodanın sabun imalatı için temel hammadde haline gelmesiyle birlikte önemi artmış, hele ki I. Dünya Savaşı esnasında salgınların ve hijyen ihtiyacının had safhaya ulaşması ile birlikte havaic-i zaruriye olarak görülmeye başlamıştır. Dolayısıyla aslında eski bir sektör olan sabun imalatı, sanayileşme ile birlikte hem yapım hem de hammadde açısından önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Çalışmada ele alınacak bir diğer sektör ise sanayileşme ve buluşlar çağı ile yepyeni bir alan ortaya çıkan kauçuk sektörüdür. Öncelikle giyim, tıbbi gereçler gibi alanlarda kullanılan kauçuk sektörü özellikle bisiklet ve otomobillerin yaygınlık kazanılması ile birlikte adeta hayati bir sektör halini almıştır.