Medeni Usûl Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi; İade-i Muhakeme

Yargılamanın Yenilenmesi Sebepleri -Yargılamanın Yenilenmesi İstenemeyecek Kararlar -Yargılamanın Yenilenmesini İsteyebilecek Olanlar -Yargılamanın Yenilenmesi Yoluna Başvurma Süresi -Yargılamanın Yenilenmesi İsteminde Bulunulması -Görevli ve Yetkili Mahkeme -Yargılamanın Yenilenmesi İstemi Ön İnceleme -Yargılamanın Yenilenmesi İsteminin Kabulü -Yeniden Yargılama ve Hüküm -Konuyla İlgili Geniş Açıklama ve İçtihatlar Bir yargılama faaliyeti sonucunda (davanın esası hakkında) verilen hüküm, taraflar arasındaki uyuşmazlığı sona erdiren karardır. Yargılamanın yenilenmesi kararı verilmedikçe veya temyiz edilip bozulmadıkça, verilmiş olan hüküm hiçbir suretle değiştirilemez. İnfaz kabiliyetini taşıdığı sürece aynen uygulanması zorunludur. Yorum yapmak sureti ile hükmolunanın dışında bir şeyin infazı mümkün değildir. Bir mahkeme kararı, kanunlarda belirtilen usullere uygun olarak verilip olağan kanun yolları denetiminden geçtikten veya olağan kanun yolları için öngörülen süreler sona erdikten sonra, değişmez bir nitelik kazanır. Mahkeme kararlarının bu değişmez kuvvet ve niteliğine -kesin hüküm- (kaziye-i muhkeme-muhkem kaziye) denilmektedir. Hukuk düzeninde istikrar sağlama amacı taşıyan kesin hüküm, hukuk yargılama sistemimizde hükme karşı kanun yollarının tükenmesi (şeklî anlamda kesin hüküm) ve taraflar arasındaki hukukî ilişkinin bir daha dava konusu yapılmaması (maddî anlamda kesin hüküm) şeklinde yer almaktadır. Kesin hüküm, yargısal (kazaî) kararlara tanınan kanunî hakikat (yasal gerçeklik) vasfıdır. Bu vasıf yargısal (kazaî) kararların hakikate (gerçeğe) uygun olarak verildiğinin kabul edilmesini zorunlu kılar. Zira bir kararın kesinleşmesinden sonra uyuşmazlığın bütün bir gelecek için değişmeksizin çözümlendiği ve bu nedenle aynı uyuşmazlığın tekrar mahkeme önüne getirilmemesi gerektiği kabul edilmektedir. Bu husus, toplumun huzur ve güveni için zorunlu bir unsur olan hukukî istikrar bakımından da büyük önemi haizdir. Kesin hüküm (mahkeme ilâmları), (sahteliği ispat olununcaya kadar) kesin delil teşkil eder. Kural olarak, kesin hükme bağlanmış bir davaya yeniden bakılamaz. Bunun en önemli istisnası yargılamanın yenilenmesi yoludur. Yargılamanın yenilenmesi, yargılama sonrasında ortaya çıkan ve kesin hükmün esasını etkileyecek nitelikteki maddî olguların mevcudiyeti hâlinde, maddi anlamda kesinleşen hükmün ortadan kaldırılmasını ve daha önce kesin hükme bağlanan bir dava hakkında yeniden yargılama ve inceleme yapılmasını sağlayan istisnaî ve olağanüstü bir kanun yoludur. Tâbir-i diğerle, yargılamanın yenilenmesi, hükmün esasını değiştirecek nitelikteki olguların hükmün kesinleşmesinden sonra ortaya çıkması durumunda, yeniden yapılacak yargılama ile kesin hükmü ortadan kaldırabilen olağanüstü bir kanun yoludur. Sonradan ortaya çıkan bu gibi durumlarda, kanunda sınırlı olarak sayılmış nedenlere dayanılarak taraflarca esas hükmün kaldırılması ve davanın yeniden incelenmesi istenebilir. Dolayısıyla, bir uyuşmazlık dava edilip mahkeme önünde görüldükten ve sonuçta verilen karar kesin hüküm hâlini aldıktan sonra o davanın taraflarının, o davada incelenen olayların yanlış tespit edilip, yanlış sonuca varıldığını ileri sürebilmeleri, ancak ilgili kanunlarda gösterilen şartlar gerçekleştiği takdirde yargılamanın yenilenmesi (iade-i nuhakeme) yoluyla mümkündür. Diğer yandan, AİHSne yönelik ihlâlin doğrudan kesinleşmiş mahkeme kararından ileri gelmesi durumunda, kesinleşmiş mahkeme kararından kaynaklanan ihlâli ortadan kaldırmak için birçok Avrupa ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de, -yargılamanın yenilenmesi- müessesesi, bir çözüm yolu olarak benimsenmiştir. Kısaca ifade etmek gerekirse, kesinleşmiş bir mahkeme kararının iptali, kısmen veya tamamen değiştirilmesi ancak yargılamanın yenilenmesi (iadei muhakeme) yolu ile mümkün olabilir. Bu çalışmamızda, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve 1086 sayılı Hukuku Usûlü Muhakemeleri Kanununda yer alan -yargılamanın yenilenmesi-yle ilgili hükümleri birlikte değerlendirerek, konuyu bilimsel görüşler ve yargı içtihatları ışığında incelemeye ve açıklamaya gayret ettik. Kitap, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölümde, genel olarak hukukumuzda -Yargılamanın Yenilenmesi-ne değinilmiştir. İkinci ve Üçüncü Bölümlerde, Medenî Usûl Hukukumuzda yargılamanın yenilenmesi konusunda geniş açıklama ve içtihatlara yer verilmiştir. Bu çalışmanın ilgililere ve özellikle uygulayıcılara yararlı olması en içten dileğimdir. BİRİNCİ BÖLÜM GENEL OLARAK HUKUKUMUZDAYARGILAMANIN YENİLENMESİ (İADE-İ MUHAKEME) I. -GENEL BİLGİ-1 II. -MEVZUATIMIZDA YER ALAN YARGILAMANIN YENİLENMESİNE (İADE-İ MUHAKEMEYE) DAİR HÜKÜMLER-6 A. -12/1/2011 Tarihli ve 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda ve Mülga 1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda Yer Alan Yargılamanın İadesine Dair Hükümler-6 a)-12/1/2011 Tarihli ve 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda Yer Alan Yargılamanın İadesine Dair Hükümler ve Madde Gerekçeleri-6 b)-1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 26/9/2004 Tarihli ve 5236 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Önceki 445 İlâ 454 üncü Madde Metinleri-13 B. -Diğer Kanunlarda Yer Alan Yargılamanın Yenilenmesine Dair Madde Metinleri-16 a)-6/1/1982 Tarihli ve 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu-16 b)-4/7/1972 Tarihli ve 1602 Sayılı Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu-17 c)-4/12/2004 Tarihli ve 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu-19 d)-25/10/1963 Tarihli ve 353 Sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunu-23 e)-30/3/2011 Tarihli ve 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun-27 f)-3/12/2010 Tarihli ve 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu-29 İKİNCİ BÖLÜM MEDENÎ USÛL HUKUKUNDAYARGILAMANIN YENİLENMESİ (İADE-İ MUHAKEME) I. -BİR KANUN YOLU OLARAK YARGILAMANIN YENİLENMESİ (İADE-İ MUHAKEME)-31 II. -YARGILAMANIN YENİLENMESİNİN TALEP EDİLEBİLECEĞİ KARARLAR-43 III. -YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ-63 A. -Genel Olarak-63