Kastamonu Hurufat Defterleri (1690-1840)

Huruf, Arapça bir sözcük olup, harflerin çoğulu anlamındadır. Hurufat Defterleri, Osmanlı Devleti idari teşkilatlanmasında önemli bir yere sahip olan kaza idaresi esas alınarak tutulmuştur. Bilindiği gibi Osmanlı devletinde kaza idaresi, ticari ve kültürel üstünlüğü ile çevrenin merkezi olmuş bir kasaba veya şehrin merkezini çevrelemiş köylerin teşkil ettiği idari bir birlikti. Bu idari birlik Osmanlı İlmiye teşkilatından Kazaskerlik makamına bağlı kadı'nın yönetimi altında bulunurdu. Osmanlı idari yapılanmasında çok önemli bir yere sahip olan bu idari teşkilatta, kadıya yardımcı olması için bir de naip bulunmaktaydı. Söz konusu idari birliğin şer‘î ve idarî anlamda amiri olan kadı'ya intikal eden dava konuları genellikle kadı ve naibi tarafından görüşülür ve bir sonuca bağlanırdı. Bu dava süreci kadı tarafından şer'iye sicillerine kaydedilirdi. Ancak bu dava konuları vakıf müessesesi ve kurumları hakkında ise, dava kayıtlarının özet bir kısmı da Hurufat defterlerine kaydedilirdi. İşte Hurufat defterlerin ortaya çıkış süreci, vakıf müessesine ilişkin mahkemeye intikal eden bir dava konusunun özetinin şer'iye sicillerinden ayrı bir deftere kaydedilme ihtiyacından doğmuştur. Dolayısıyla bu defterler, birer vakıf şehri olan Osmanlı şehirlerinin fiziksel ve sosyal yapılarının aydınlatılmasında en başta gelen kaynak grubu durumundadır. Bu eserde incelenen yirmi altı adet Kastamonu Hurufat defterlerinin transkripsiyon ve değerlendirilmesindeki temel saik, söz konusu tarih aralığında Kastamonu şehir tarihini ortaya koymak düşüncesi olmuştur. Burada özellikle şehrin siyasi tarihinin dışında, sosyal ve ekonomik tarihine ilişkin çok kıymetli bilgiler ihtiva eden belgelerin Kastamonu şehir tarihine bir katkı sunması amaçlanmıştır. Yukarıda da değinildiği üzere Osmanlı şehrini oluşturan temel unsurların başında vakıf müesseseleri gelmektedir. İncelediğimiz Kastamonu Hurufat defterlerinde de aynı durumun geçerli olduğu görülmüştür. Nitekim Hurufat defterlerinde, Kastamonu şehir merkezine ait tespit edilen 165 vakıf eserine ilişkin 6337 atama kaydına ulaşılmıştır. Gayret bizden tevfik Allah'tandır.