İstiklal Harbimiz (2 Cilt Takım)

Gerçi milletimizin istiklâlini kurtarmak için dört yıldır askerî, idarî ve siyasî icraat ve teşebbüslerimiz hakkında Mustafa Kemal Paşa ile bazı fikir ayrılıklarımız dolayısıyla münakaşalarımız olmuştu. Fakat sonunda fikir ve elbirliğiyle yürümek ve muvaffak olmak büyük mazhariyetti. Çünkü her fikrimiz, her hamlemiz şuurlu, hesaplı ve tabii neticeleri de muvaffakiyetli idi. Benim, fikirlerimi apaçık bütün samimiyetle söyler ve yazar bir adam olduğumu ve bütün düşüncelerime hâkim olan ruhun da millet ve memleket meselesi olduğunu Mustafa Kemal Paşa çoktan beri bilirdi. Bu dört yıllık müşterek fedakârlığımızdaki feragat ve vefakârlık ve açık yürekliliğimi daha yakından sonuna kadar görmüşlerdi. Bundan sonra yüz yüze, göz göze görüşmekle hassalarımdan hiçbir şey kaybetmediğimi ve düşüncelerimdeki samimiyeti daha kolay gösterebilecektim. Ancak bundan sonraki işlerimizde mesele ruhî bakımdan dahi çok çetin olacaktı. Tadımlık Mütareke akdinde Suriye ve Musul mıntakalarındaki ordular müdafaa¬ya muktedir bir halde değillerdi. Suriye cephesindeki Yıldırım Ordusundan Cevat ve Cemal Paşaların orduları kâmilen mahvolmuş, Kemal Paşanın emrindeki Ali Fuat Paşanın ve İsmet Beyin 20. ve 3. Kolorduları zayıf bir halde Adana vilâyetine kadar çekilmişlerdi. Musulda Ali İhsan Paşanın elinde 13. Kolordu zayıf bir halde kalmıştı. Maddi ve manevi bir varlığa malik bulunan Şarktaki 9. Şevki Paşa ordusu merkezi Karsta kıtaatı İran Azerbaycanı da dahil olduğu halde Batuma kadar Elviye-i Selâsede dağınık bir halde idi. Kafkasyada, Baküde ve Şimali Kafkaslara kadar dağılmış Nuri Paşa kıtaatı da vardı. Mütarekeden evvel 12 Teşrinievvelde İstanbulda İzzet Paşa Kabinesi iş başına geçmiş fakat namuskâr bir muhalif fırka teşekkül etmemiş ve ettirilmemiş olduğundan istinat edeceği esaslı bir kuvvet yoktu.