Ebu Yusuf'un Anlayışı

Hadislerin sübût ve delâletlerinin tespiti hadis ve fıkıh ilimlerinin en temel meselelerinden birini teşkil etmektedir. Hadislerin değerlendirilmesi ve anlaşılmasında dikkate alınacak prensiplerin kökleri Hz. Peygamber ve sahabe dönemine kadar uzanmakla birlikte bu prensiplerin sistematik olarak uygulanmaya başlaması ve ilim disiplini içinde ele alınması hicrî ikinci ve üçüncü asırlara tekabül etmektedir. Hicrî ikinci asırdan itibaren tedvin ve tasnif sürecinin başlamasıyla birlikte bir taraftan sünnetin mahiyeti ve yerleşik tatbikatların Peygamber sünnetini temsil etme kabiliyeti konusunda tartışmalar yaşanırken, diğer taraftan sünnetin naklî verilerini teşkil eden hadislerin sıhhatini tespitte dikkate alınacak temel prensipler belirlenmiştir. Hadislerin sıhhatinin sened ve metin açısından tetkikine göre belirlenmesi konusunda genel bir ittifak bulunmakla birlikte muhteva tetkikini farklı boyutlarda ele alan yaklaşımlar da bu dönemde öne çıkmaktadır. Gerek sahip oldukları ilmî gelenek ve gerekse içinde bulundukları coğrafyanın sosyokültürel yapısı sebebiyle ehl-i rey yaklaşımı, hadislerin sübûtunu tespitte sened tetkiki kriterlerine ilave olarak hadislerin Kuran ve sünnet gibi daha sağlam kaynaklarla mukayese edilerek değerlendirilmesini de bir prensip olarak benimsemiştir. Bu çalışma, ehl-i rey geleneği içinde hadisçi bir çizgiyi temsil eden ve Hanefî mezhebinin kurucu imamlarından biri olan Ebû Yûsufun hadis ve sünnet anlayışını kendi eserlerinden hareketle ortaya koymayı hedeflemekte, hadislerin değerlendirilmesinde ve anlaşılmasında nasıl bir yöntem takip ettiğini belirlemeye çalışmaktadır. Ebû Yûsufun eserlerinin satır aralarında dile getirdiği birtakım tespitler, mensubu olduğu ehl-i rey geleneğinin yaklaşımları konusunda önemli ipuçları vermektedir. Özellikle arz yönteminin teorik temellerinin Ebû Yûsufun eserlerinde atıldığını söylemek mümkündür. Ebû Yûsufun hadis anlayışının tespiti Hanefî mezhebinin ilk dönem mensuplarının hadis ve sünnet konusundaki yaklaşımlarının da doğru bir şekilde anlaşılmasında anahtar rolü oynayacak niteliktedir. Çalışma, giriş, dört bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Girişte Ebû Yûsufun usûl-i fıkıhtaki yeri, usûl düşüncesi, hüküm kaynakları ve içtihad usûlü üzerinde durulmuş, eserlerinin hadis ve fıkıh ilimleri açısından genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Birinci bölümde, Ebû Yûsufun hadis anlayışının merkezinde bulunan sünnet kavramının mahiyeti, kapsamı ve sübûtu konusundaki görüşleri tahlil edilmiş, ayrıca amel kavramına getirdiği eleştiriler çerçevesinde hadis ve sünnete bakışı üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm Ebû Yûsufun hadis tenkidinde takip ettiği yöntemi tespit etmeyi hedeflemektedir. Hem sened hem de metin ve muhteva tenkidinden oluşan yönteminin kaynakları, dayanakları ve eserlerindeki uygulamaları bu bölümün temel konularıdır. Üçüncü bölümde Ebû Yûsufun eserlerindeki rivayetler hadis tekniği açısından incelenmektedir. Bu bölümde irsal/inkıta konusundaki farklı yaklaşımları, belâğat tarikiyle nakil, mübhem rivayet, âlî-nâzil ve mütâbaat-şâhid uygulaması gibi hadis ilmi açısından önem taşıyan özellikler üzerinde durulmaktadır. Bunlar aynı zamanda Ebû Yûsufun hadis ilmi konusundaki yetkinliğinin ve hadis ıstılahlarının gelişmesine katkılarının birer göstergesidir. Dördüncü bölüm Ebû Yûsufun hadislerin anlaşılması ve yorumlanması konusundaki yaklaşım ve yöntemlerini tespit etmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede teâruz eden rivayetlerin çözümünde takip ettiği usûlü tespite imkân veren örnekler üzerinde durulmaktadır. Ebû Yûsufun hadis yorumlama tarzı aynı zamanda fakih kimliğinin tebarüz ettiği bir alanı işaret etmektedir. Sonuç kısmında Ebû Yûsufun hadis anlayışını özetleyen tespitlere ve bazı tekliflere yer verilmiştir. Metin içerisinde bazı örnekler kaçınılmaz olarak tekrar edilmiştir. Ebû Yûsufun yaklaşımını farklı açılardan tespit ve tahlil edebilmek için bu tekrarlar zaruri görülmüştür. Ayrıca okumada akıcılık sağlamak açısından metin ve dipnotlarda geçen yazar ve eser isimlerinden (el-) takıları bazı istisnalar dışında kaldırılmıştır. Dipnotlarda çoğu eser isminde kısaltma yoluna gidilmiş, bibliyografyada yazar ve eser isimlerinin orijinal yazılışları gösterilmiştir. Çalışmanın şekillenip gün yüzüne çıkmasında birçok kişinin katkısı bulunmaktadır. En başta her zaman görüş ve eserlerinden istifade ettiğim hocalarıma müteşekkirim. Çalışmayı baştan sona okuyup görüşlerini bildirerek faydalı katkılar sağlayan dost ve arkadaşlarıma da burada şükran borçluyum. Özellikle faydalı tenkit ve katkılarda bulunan değerli meslektaşlarım Dr. Halid Özkan ve Dr. Eyyüb Said Kayaya müteşekkirim. Ayrıca kitabın neşrindeki özveri ve özenlerinden dolayı Klasik Yayınlarının değerli çalışanlarına ve editör Dr. Mustafa Demiraya teşekkür etmek istiyorum. Son olarak beni her zaman destekleyen ve fedakârlık gösteren eşime ve çocuklarıma da teşekkürlerimi sunuyorum. Bu çalışma onların fedakârlıklarıyla ortaya çıkmıştır. Çalışmak bizden tevfik Allahtandır.