Davutoğlu Süleyman Hikâyesi; Metinler Arası Bir Okuma

Yahudi ve Hristiyanların kral, Müslümanların hükümdar-peygamber olarak kabul ettikleri Hz. Süleyman'ın kıssası, üç kutsal kitapta ortak olan hikâyelerden biridir. Kıssanın Şark-İslam kültüründeki edebî dönüşümünde Tarih-i Taberî ve kısas-ı enbiyalar etkili olmuştur. Türk edebiyatında Uzun Firdevsî'nin Süleymannâme-i Kebîr isimli eseri Davutoğlu Süleyman hikâyesinin en meşhur örneklerinden biri olsa da; bu hacimli eser değişik hikâye ve tarihî bilgilerle birlikte işlenerek bir tür ansiklopediye dönüştürülmüştür. Türkiye kütüphanelerinde Davutoğlu Süleyman hikâyesinin müstakil el yazması, taş baskı ve matbu örnekleri mevcuttur. Hikâye kahramanı Davutoğlu Süleyman, Bülbülnâme türündeki eserlerde kuşların sultanı olarak karşımıza çıkar. Şair ve yazarlar eserlerinde Davutoğlu Süleyman hikâyesine telmih yoluyla göndermeler yapar; hikâyedeki motifleri sıklıkla kullanırlar. Türk sözlü kültüründe Davutoğlu Süleyman hikâyesinin Behçet Mahir anlatmaları dışında tespit edilen halk hikâyesi örnekleri bulunmasa da; hikâyenin masal, efsane ve menkıbe formlarında dönüştürülmüş çok sayıda örneği vardır. Bu araştırmanın amacı, üzerinde henüz bütünlüklü bir çalışma yapılmayan Davutoğlu Süleyman hikâyesinin Türk edebiyatındaki yazılı ve sözlü örneklerini tespit etmek, tanıtmak ve belirli örnekler üzerinde karşılaştırmalı bilimsel bir çalışma yapmaktır. Bu bağlamda hikâyenin bütün Türk dünyasında tespit edilebilen örnekleri tanıtılarak; Türk kültüründeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Giriş ve dört bölümden oluşan çalışmanın girişinde araştırmanın amacı, kapsamı ve yöntemi hakkında bilgi verildikten sonra metinlerarası ilişkiler yöntemi tanıtılmıştır. Çalışmada metinlerarasılıkla ilgili kuramsal bir tartışma alanı açmak yerine, inceleme bölümünde örnekler üzerinde uygulamalı tartışma tercih edilmiştir. Birinci bölüm dört ana başlıkta ele alınmıştır. İlk kısımda hikâyenin kaynağı bahsi Kitab-ı Mukaddes ve Kur'an-ı Kerim'de Hz. Süleyman ile ilgili bilgiler ışığında tartışılmıştır. Diğer üç başlıkta hikâyenin yazılı, sözlü ve diğer kültür ortamlarındaki yeri, Türk kültürü esas olmak üzere, diğer kültürlerde tespit edilen örneklerle birlikte gösterilmeye çalışılmıştır. Kutsal kitaplarda Hz. Süleyman'a bahşedilen eşsiz nimetlerden haberler verilirken; Kur'an-ı Kerim'de onun insan, cin ve hayvanlara da hükmettiği bildirilir. Davutoğlu Süleyman hikâyesinin yazılı ve sözlü örneklerinde, bütün mahlûkatın sultanı olan Hz. Süleyman, menşe ile ilgili çeşitli hikâyelerde karşımıza çıkmaktadır. Davutoğlu Süleyman hikâyesinde menşe ile ilgili bilgilerin çokluğu çalışmada bu konunun müstakil bir bölüm olarak ele alınmasını kaçınılmaz hâle getirmiştir. Bu nedenle çalışmanın ikinci bölümünde hikâyedeki menşe ile ilgili açıklayıcı bilgiler tasnif edilerek örneklendirilmiştir. Üçüncü bölümde alt-metin ve ana-metin olarak belirlenen metinler tanıtılarak, metinlerin olay örgüsü sıralanmış; metinlerarası bağlamda tespit edilen yeniden-yazma, iç anlatı ve ana-metinsel dönüşüm örnekleri ortaya çıkarılarak metinlerarası bir okuma gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde on el yazması, bir taş baskı ve bir matbu olmak üzere toplam on iki adet eski harfli metin yeni harflere aktarılmış; Azerbaycan folklor antolojisinde kayıtlı masal, efsane ve menkıbe türlerindeki on beş derleme metin, standart Türkiye Türkçesiyle yazılmıştır. Çalışma; sonuç, sözlük, kaynakça ve dizin ile tamamlanmıştır.