Biz İstanbullular Böyleyiz!; Fener'den Anılar

Haris Spataris, 1906, İstanbul Fener doğumlu. Ailesi 1922de Yunanistana göç etmiş. Çocukluğuna ait ilk anılar Balkan Savaşının mahallesinde yarattığı gerginliklere, İstanbula yığılan muhacirlere ilişkin. Sonra Birinci Dünya Savaşı patlıyor, İstanbul işgal ediliyor, Yunan kuvvetleri İzmire çıkıyor. Bu siyasi gelişmeler İstanbul Rum cemaatinin milliyetçiliğini körüklüyor. Yunan ordusunun Anadoluda yenilgiye uğraması cemaatin umutlarının yıkılmasına yol açıyor. Küçük Asya Felaketinden sonra, Mübadele İstanbul Rumlarını kapsamasa da, artık kendileri için bir gelecek olmadığını düşünen bazı Rumlar doğdukları şehri terk ediyorlar. İşte böyle bir siyasi geri planda dikkatli bir gözlemci Spataris. Bizlere, binaları yerinde kalsa da artık var olmayan bir dünyayı anlatıyor: Fenerin ara sokakları, evler, insanlar, vapurlar, sandallar, sandalcılar, patrikhanenin papazları, sokaklardaki havagazı lambalarını yakıp söndüren memurlar, mahallede yanan ilk elektrik ampulü, dünyanın merkezi Galata, gençliğinde onu heyecanlandıran Galatanın kötü şöhretli evleri, Bolşevik devrimi sırasında Rus elçiliği önünde çatışan Ruslar, Rumların tavan taburu (askere gitmemek için tavan arasında saklananlar), Tünelin onarılması, Rum cemaatinin ileri gelenleri. Rumların yemekleri, eğlenceleri, bayramları, hamam sefaları Ayazmalar, yangınlar, tulumbacılar, sokak satıcıları, Ermeniler, Kürtler, Yahudiler Bu anılar eski İstanbulla ilgili bir çok ayrıntıyı gözler önüne seriyor. Örneğin 1873te yapılan Galata Tünelinin eski vagonları hakkında şöyle yazmış: Bu vagonların pencereleri yoktu, üstleri tamamen açıktı (kapalı yerde dolaştıklarına göre yağmurdan ıslanılmazdı) ve etrafı demir parmaklıklarla çevriliydi. Aydınlatma petrol lambalarıyla yapılıyordu. Tren bu vagonlarla hareket edip tünele girer girmez insanın üzerinden nemli ve soğuk bir rüzgâr eserdi; petrol lambalarının titrek ışığı da cehenneme gidiyormuşuz izlenimi verirdi. Bu kitap, Haris Spatarisin anlattığı Fenerin sokakları adım adım dolaşılarak hazırlandı. Döneme ait fotoğrafların yanı sıra günümüzü yansıtan fotoğraflara da yer verildi. Jacques Pervititchin hazırladığı, Fenere ait 1929 tarihli sigorta haritalarının birkaçı da kitaba eklendi. Böylece, okur Harisin anlattığı 1906-1922 Fenerini gözünde daha iyi canlandırabilecek, hatta isterse, dokusu hemen hemen hiç değişmeyen mahallenin sokaklarında bir gezintiye bile çıkabilecek. Bu kitap, okurları için aynı zamanda bir gezi rehberi.