Arap Fetihlerinden Büyük Selçuklu Hâkimiyetinin Sonuna Kadar Tohâristan

Bölge tarihi çalışmaları, tarih ilmi için vazgeçilmez eserlerdir. Çünkü bu tür çalışmalar, çalışma yapılan bölgenin coğrafi, siyasi, sosyo-kültürel ve ticari gelişimi hakkında önemli bilgiler ihtiva etmesinin yanı sıra çalışılan bölgenin ön plana çıktığı devirlerdeki tarihi hakkında önemli bilgiler de vermektedir. Bu bağlamda Tohâristan hakkında yaptığımız bu çalışma, önemli bir devrin aydınlatılmasında ihtiyaç olan bir boşluğu da doldurmayı planlamaktadır. Tohâristan'ın erken devirlerinden itibaren önemli bir coğrafya olduğu, sınırları içerisinde kalan şehirler ile ticari, ekonomik ve jeopolitik açıdan her devirde zirvede olduğu zamanı içerisine alan ve Arap fetihlerinden Selçuklu hâkimiyetine kadar geçen süreci incelediğimiz bu çalışmamızda, erişilebilen kaynaklarda geçen bilgiler doğrultusunda oluşturulmaya özen gösterilmiştir. Tarihin ilk dönemlerinden itibaren göçebe kavimlerin etkisi altında olan Horasan ve Maveraünnehir bölgesinde güçlü olmak isteyen devletler arasında rekabetin merkezi hâline gelen Tohâristan sürekli bu devletler arasında el değiştirmiştir. Bu mücadeleler bölgenin net sınırlarını belirlemeyi zorlaştırmıştır. Makedonyalı Büyük İskender'in bu bölgenin zenginliklerine ulaşmak amacıyla buraya geldiği M.Ö. 330-327 tarihinden Selçuklu-Gaznelilerin Tohâristan mücadelelerine kadar bölge, Orta Asya için önemli bir yer olmuştur. Fakat XIII. asırdan itibaren bu coğrafya eski kıymetini kaybetmiştir. Büyük İskender'in bölgeye yaptığı sefer sebebiyle Tohâristan ve Bactria, batılı tarih araştırmacıların ilgisini çekmiştir ve bu devri anlatmak için önemli doğu bilimcileri birçok eser kaleme almıştır. Fakat bölgenin Arap fetihleri ile başlayıp Selçuklular devrinde devam eden siyasi faaliyetleri kimsenin ilgisini çekmemiştir. Tohâristan hakkında dünyanın farklı yerlerinde farklı araştırmacılar bir şeyler yazıp bölgeyi sahiplenirken maalesef ülkemizde Tohâristan dikkatlerden kaçan bir coğrafya olmuştur. Tohâristan belki de geçmişteki o görkemli günlerinden çok uzak olduğu için günümüz araştırmacıları tarafından detaylı bir şekilde incelenmemiştir. Tohâristan hakkında araştırma yapmış olan yabancı araştırmacıların çalışmalarını incelediğimiz zaman ise bölgenin genel özelliklerinden ziyade sadece Bactria Grek Krallığı, ilk dönemler veya Tohârlar'ın kökeni ile sınırlı bir Tohâristan araştırması görmekteyiz. Bu kısımlarda anlatılanların dar kapsanlı olduğu ve genel olarak hep aynı kaynaklara temas ederek anlatıldığı görülmektedir. Bu kadim coğrafya hakkında yapılan çalışmalar, genellikle farklı konu başlıkları içerisinde ya çok sınırlı bilgiler vermekle yetinmiş veyahut Tohâristan'ın yalnızca bir yönüne temas edilmiştir. “Arap Fetihlerinden Büyük Selçuklu Hâkimiyetinin Sonuna Kadar Tohâristan” isimli, Tohâristan'ın genel özellikleri ile incelendiği ilk müstakil çalışma olan bu eserde; bölgenin erken dönemlerinden, adının kökeninden, coğrafi yapısından başlanarak Selçuklular döneminde bölgede meydana gelen siyasi olaylara kadar geçen süreç incelenmiştir. Bu bağlamda, konuya ilgi duyan okuyuculara ve araştırmacılara yararlı bir çalışma olacağı düşünülmektedir.