Anglosakson Hukuk Sisteminde İdarenin Yargısal Denetimi

Anglosakson Hukuk Sisteminde İdarenin Yargısal Denetimi Dr. Sırrı DÜĞER İÇİNDEKİLER KISALTMALAR................................................................................. VII GİRİŞ........................................................................................................ 1 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHİ GELİŞİM VE TEŞKİLAT I. TARİHÎ GELİŞİM .......................................................................... 9 A. Krallık, Parlamentonun Egemenliği İlkesi ve Anayasal Belgeler ........................................................................................ 9 1. Yürütme ve İdare Organı.......................................................... 9 2. Parlamentonun Egemenliği..................................................... 10 3. Anayasal Belgeler................................................................... 11 B. İngiltere'de İdare Hukukunun Varlığına Dair............................. 11 C. Hukukun Üstünlüğü.................................................................... 13 II. ADLİ REJİM İLE İDARİ REJİMİN KARŞILAŞTIRILMASI 15 A. Fransız İdari Yargı Sistemi......................................................... 15 B. Alman İdari Yargı Sistemi .......................................................... 17 C. Anglosakson İdari Yargı Sistemi ................................................ 18 1. Genel Olarak........................................................................... 18 2. Common Law'un Tanımı ve Özellikleri ................................. 21 3. Nısfet (Nasafet) Hukuku......................................................... 22 4. Değerlendirme ........................................................................ 23 D. Değerlendirme ............................................................................ 25 III. İDARENİN YARGISAL DENETİMİ İLE GÖREVLİ TEŞKİLAT..................................................................................... 31 A. Tarihî Süreç ................................................................................ 33 B. İdare Mahkemesi......................................................................... 35 C. İdari Kurullar .............................................................................. 36 ii İçindekiler 1. Terminoloji................................................................................37 2. Özellikleri..................................................................................39 3. Hukuki Nitelikleri ve Organ Olarak Yerleri..............................40 4. Yapıları ve Uyguladıkları Usul Kuralları..................................43 5. 2007'de Kurulan İki Dereceli Kurullar Sistemi ........................45 6. Değerlendirme...........................................................................47 D. Türk Hukuku ile Karşılaştırma ......................................................49 E. ABD'de İdarenin Yargısal Denetimi ile Görevli Makamlar .........56 F. Değerlendirme ...............................................................................59 İKİNCİ BÖLÜM YARGISAL DENETİMİN KONUSU VE USULÜ I. GENEL OLARAK............................................................................65 II. YARGISAL DENETİMİN KONUSU VE NİTELİĞİ..................68 A. Genel Olarak..................................................................................68 B. Yargısal Denetim ile İdari Denetim Arasındaki Farklar................69 C. Yargısal Denetiminin Amacı ve İşlevi...........................................72 D. Yargısal Denetim ve İdari Usul.....................................................75 1. APA'da Düzenleyici ve Birel İşlem Yapma Usulü...................75 2. APA Öncesi Dönem (APA'yı Doğuran Nedenler) ...................77 3. APA'nın Hazırlanması ve Kabulü.............................................80 4. APA'nın Uygulanması ve Eleştiriler.........................................81 5. İdari Usul İlkeleri ......................................................................82 6. Değerlendirme...........................................................................83 E. Yargısal Denetimin Kapsamı.........................................................85 1. Düzenleyici İşlem- Bireysel İşlem Ayrımı...............................85 2. Yargısal Denetiminin Kapsamı ve Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımı ......................................................................................87 İçindekiler iii 3. Özel Hukuk Kişilerinin Faaliyetleri Açısından Yargısal Denetim Usulü....................................................................... 90 F. Yargısal Denetiminin Sınırları .................................................... 97 1. Genel Olarak.......................................................................... 97 2. Mahkemenin İdarenin Yerine Geçerek Karar Verememesi ve Yerindelik Denetimi Yasağı.................................................. 98 3. Takdir Yetkisinin Denetimi ................................................. 100 4. Kanunla Yargı Denetimi Dışında Bırakılan Alanlar ve Kraliyet İmtiyazı ................................................................. 104 5. Hükümet Tasarrufları (Yargı Kısıntısı)............................... 106 G. Değerlendirme .......................................................................... 110 III. YARGISAL DENETİMİN USULÜ ........................................... 112 A. Genel Olarak............................................................................. 112 B. Yargısal Denetimin Son Çare Olması (Alternatif Bir Çözüm Yolunun Bulunmaması)............................................................ 112 1. İşlemi Yapan İdareye Yapılan Başvurular........................... 114 2. İdari Kurullara Yapılan Başvurular..................................... 114 3. BİO'lar Tarafından Uyuşmazlıkların Çözümü .................... 115 4. 659 Sayılı Kamu Hükmünde Kararname Hükümlerine Göre İdari Uyuşmazlıkların Çözülmesi........................................ 116 5. İdari Arabuluculuk ve Uzlaştırma ....................................... 117 C. Yargısal Denetim Öncesi İdari Başvuru ................................... 118 D. İzin Aşaması ............................................................................. 121 E. Süre ........................................................................................... 125 F. Dava Ehliyeti (Standing- Locus Standi).................................... 127 G. Davanın Esasına Girilmesi ....................................................... 130 H. İstinaf Başvurusu ...................................................................... 131 iv İçindekiler ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HUKUKA AYKIRILIK SEBEPLERİ VE YARGISAL DENETİM YOLLARI I. HUKUKA AYKIRILIK SEBEPLERİ (YARGISAL DENETİMİN DAYANAKLARI) ..........................................................................133 A. Hukuk Kuralının Yanlış Uygulanması ........................................134 1. Hukuka Aykırı Yetki Devri (Unlawful Sub-Delegation)........134 2. Hukuki Hata ............................................................................135 3. Konuyla İlgili Hususları Dikkate Almamak............................137 4. Takdir Yetkisinin Kullanılmaması (Fettering Discretion) ......139 5. İdarenin Yetkisini Aşması (Dar anlamda Ultra Vires)............141 6. Ultra Vires Olması ..................................................................141 7. Haklı Beklentiler.....................................................................144 8. Takdir Yetkisinin Hukuka Aykırı Bir Şekilde Kullanılması...145 B. Makul Olmayan (Mantıksız, İrrasyonel) Karar Alma..................148 1. Tanım ......................................................................................148 2. Wednesbury Davası.................................................................149 3. Ölçülülük.................................................................................149 C. Usule Aykırılık ............................................................................151 1. Mevzuatta Belirtilen Usul Kurallarına Aykırılık.....................152 2. Tarafsızlık ...............................................................................153 3. Dinlenilme ve Katılma Hakkı .................................................154 4. Danışma ve Görüş Alma Yükümlülüğüne Uyulmaması.........158 5. Gerekçe Gösterme Zorunluluğu ..............................................159 6. Değerlendirme.........................................................................160 II. YARGISAL DENETİM YOLLARI (MAHKEME EMİRLERİ)....................................................................................162 A. Genel Olarak................................................................................162 B. Hukuki Çözüme Hükmetmenin Mahkemenin Takdirinde Olması .........................................................................................165 İçindekiler v C. Deklarasyon.................................................................................. 166 D. Yargısal Emir ve Geçici Çözüm .................................................. 169 E. Zorlayıcı Emir .............................................................................. 173 F. İptal Emri...................................................................................... 176 G. Yasaklayıcı Emir.......................................................................... 178 H. Değerlendirme.............................................................................. 179 SONUÇ................................................................................................. 183 KAYNAKÇA ....................................................................................... 189 İnternet Kaynakları........................................................................... 203