Aforizmalar

Oğlu Cavit İkbal'in dediğine göre, M. İkbal, 27 Nisan 1910 tarihinden itibaren bir deftere bazı sözler yazmaya başlar. Görünüşe göre birkaç ay boyunca yazmaya da devam eder ve sonra bilinmeyen bir nedenle bırakır. Şair, “Stray Reflections” adını verdiği bu deftere; o sırada okuduğu kitaplara ve yaşadığı çevre hakkındaki duygu ve düşüncelerine, öğrencilik günlerindeki anılarına dair tuhaf notlar alır. İkbal ara verse de, bu notların çoğu ve sonraki yıllarda yazmaya devam ettiği ek notlar 1932'ye kadar alt kıtanın farklı İngilizce dergilerinde, gazetelerinde zaman zaman yer alır. Bu şekilde uzun zamana yayılan ve çoğu da aforizmatik olan sözler ortaya çıkmış olur. Bu defter ve içerdiği sözler bize İkbal'in zihninin canlılığını, zenginliğini ve verimliliğini görmemizi sağlamaktadır. Burada onun ilgi alanlarının çok yönlülüğünü görürüz; sanat, felsefe, edebiyat, bilim, siyaset ve din gibi çok çeşitli konulardaki görüşleriyle karşılaşmaktayız. Ayrıca emperyalizmin, boyunduruğu altındaki bir halk üzerinde oluşturduğu psikolojik etkilerine de değinmektedir. Okunduğunda görüleceği üzere bu defterde ifade edilen düşünceler arasında bir süreklilik yoktur çünkü bunlar sabit bir plana göre not edilmemiştir. Yine de bu notlar, düşünürün kendisini etkileyen birçok fikir ve güce verdiği hızlı ve hassas tepkileri yansıtmakta ve karakterinin karmaşıklığını anlamamıza yardımcı olmaktadır. İkbal, beklenmedik ve kışkırtıcı sözleriyle bizi sürekli şaşırtan bir düşünürdür. Türkiyeli okuru, İkbal'in anlam dolu aforizmalarıyla karşı karşıya bırakırken bir tavsiye yapmaktan da kendimi alamıyorum. Bence İkbal'in her bir sözü, birkaç kişiyle birlikte okunmalı ve üzerinde müzakere yapılmalıdır. O zaman her bir söz insan gönlünde yer ettiği gibi, insan ufkunu da açacaktır.